Songs & Life of Irving Berlin
door Cor Franc
Irving Berlin kon slechts in één toonsoort piano spelen, Fis majeur, op de zwarte toetsen. Hij leerde nooit muziek lezen en schrijven. Toch componeerde hij meer dan 1500 songs. Hij heeft 35 nummer één hits en 282 top tien noteringen op zijn naam staan. Tientallen van zijn songs maken deel uit van de Broadway geschiedenis.
Zijn levensverhaal is dat van de American Dream, van krantenjongen tot miljonair, van straatjochie tot gerespecteerde burger. Een Joodse songwriter van Russische afkomst, die de Amerikaanse christelijke feestdagen viert met de songs White Christmas en Easter Parade. De Amerikaanse natie bejubelt hij met God Bless America, een lofzang die zo populair wordt dat het uitgroeit tot het tweede volkslied van de Verenigde Staten.
Vlucht naar vrijheid
Berlin wordt rond 11 mei 1888 als Israël Beiline geboren in Rusland. Als vijfjarig jongetje vlucht hij met zijn familie voor tsaar Alexander III. Weg uit een brandend huis, weg uit een brandend dorp. Hij emigreert met zijn familie naar Amerika. Een voor die tijd ongelooflijke onderneming.
In een troosteloze sluier van mist arriveren ze met het stoomschip Rhynland op de ochtend van 13 september 1893 op Ellis Island in de haven van New York. Onder het toeziend oog van het Vrijheidsbeeld melden zich dagelijks zo’n vijfduizend asielzoekers. De boot heeft elf dagen daarvoor de haven van Antwerpen verlaten. Aan boord reizigers uit Duitsland, Frankrijk en België, maar de meerderheid wordt gevormd door joden die aan de wrede vervolgingen in Rusland wisten te ontkomen. Wanhopig en berooid zoeken zij een nieuw leven in Amerika.
Met zes kinderen en acht koffers arriveert ook het gezin van Moses Baline. Hij heeft het eerbiedwaardige beroep van voorzanger, maar meldt zich als koosjere slager om de Amerikaanse autoriteiten te behagen. De vijfjarige Israël is de jongste van het gezin. Hij zal als Irving Berlin de Amerikaanse muziek een nieuw gezicht geven.
Zingen om te overleven
De familie Beiline wordt per abuis geregistreerd als Baline en vestigt zich met z’n achten in een driekamerwoning in Monroe Street in de Lower East Side. Het is de buurt in New York waarin voornamelijk straatarme joodse immigranten uit Oost Europa proberen te overleven. Vader Moses verdient onregelmatig de kost in de koosjere slagerijen en hij zingt in de plaatselijke synagoge, waar hij het koor leidt, waarin ook zoon Irving zingt. Zoals we nu weten een genie met een gevoel voor prettig sentiment.
Als vader Moses overlijdt loopt de dertienjarige Izzy van huis weg om zijn familie niet tot last te zijn. Hij wordt krantenjongen, hulpje in de kroeg, ‘de ogen’ van een blinde straatzanger en loopjongen voor een muziekuitgever, de succesvolste business in die tijd. Later werkt hij als straatzanger in de flamboyante, beruchte bars in de wijk de Bowery, de artiestenbuurt in New York, waar mensen uit de upper-class van New York komen genieten van muziek en de ‘Bowery-types’. Izzy Baline is in de wereld van de show business gearriveerd: bars met zingende obers, meisjes van lichte zeden en goedkoop variété.
Hij wordt songplugger voor componist Harry Von Tilzer. De jonge Izzy zingt op het balkon van de Music Hall op Union Square dapper de nieuwste liedjes voor het aanwezige publiek en hij verdient er $5 per week mee.
Op weg naar roem
Intussen leert Berlin zichzelf piano spelen in kroegjes waar hij tijdens de pauzes van de huismuzikant mag spelen. Hij neemt geen pianolessen. Het zou hem maar remmen in zijn composities, zoals hij tegen The New York Times zei: “Door mijn beperkingen kom ik op harmonieën, die anderen ontgaan’.
Hij bereikt zijn doel en wordt zingende ober in het Pelham Cafe in Chinatown. Hij werkt van acht uur ’s avonds tot zes uur ‘s morgens. Een baan waardoor hij slaapgewoonten ontwikkelt die hij voor de rest van zijn leven houdt: overdag slapen en ‘s nachts actief zijn. Later in zijn leven wordt hij ’s nachts steeds rustelozer.
Hij zingt parodieën op de populaire liedjes van de dag en hij groeit uit tot een graag geziene attractie van het café. Om de concurrentie met de andere kroegen aan te gaan begint hij zelf liedjes te schrijven. Zijn eerste is Marie From Sunny Italy. Hij verdient er een armzalige 37 dollarcent aan royalty’s mee. Op de bladmuziek verbastert de uitgever zijn naam tot Berlin. Izzy Baline besluit het maar zo te laten. Twee jaar later verschijnt voor het eerst zijn nieuwe voornaam voluit: Irving.
Berlin begint naam te maken en vaudeville-artiesten vragen hem speciale liedjes te schrijven. Hij verkoopt ze voor $25 per stuk.
In 1910 schrijft Irving Berlin songs met titels als Alexander And His Clarinet, Sweet Marie Make A Rag-A-Time-A-Dance With Me en Yiddle On Your Fiddle Play Some Ragtime. De kranten schrijven dan al over hem als de man “WHO IS MAKING THE COUNTRY HUM”. Eén van de grootste succes stories in de populaire muziek van de 20e eeuw staat op het punt van start te gaan met zijn song Alexander’s Ragtime Band. De triomftocht van dit lied blijkt de sleutel tot een nieuwe trend in de Amerikaanse muziek. De aanstekelijke tekst kondigt niet alleen de komst van de jazz-age in Amerika aan, maar ook aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.
Hoewel Alexander’s Ragtime Band geen echte rag is, maar een liedje over ragtime, wordt Berlin bestempeld tot de koning van de ragtime. Het is het begin van een nieuw tijdperk, zoals Bill Haley dat later doet met Rock Around The Clock en de Beatles met I Want To Hold Your Hand.
Irving Berlin had een zesde zintuig, een unieke gave waarop zijn collega’s zeer jaloers waren: van jongs af aan voelde hij de smaak van het publiek goed aan. Hij wist gewoon dat “ze” een levendig ritme nummer wilden. En het had iets nieuws: het was langer dan 32 maten, bevatte meer dan 4 octaven: het verse stond in C en het refrein in F. Berlin’s treffend gevoel voor de gemoedstoestand van de gewone Amerikaan blijkt uit titels als How Do You Do It Mabel, On Twenty Dollars A Week en Business is Business, Rosey Cohen.
Van eenvoudig deuntje tot kunst
Irving Berlin had een speciale piano, tweedehands gekocht voor $100. Bij de rechterhand zat een hendel. Door deze te bewegen ging het toetsenbord heen en weer, waardoor hij de zwarte toetsen kon blijven bespelen en de melodie toch een andere toonsoort kreeg. Dit soort piano’s werd vaak gebruikt door onervaren pianisten, die ‘fakers’ werden genoemd in Tin Pan Alleu, het centrum van de muziekuitgevers. Berlin noemde zijn piano liefkozend, zijn Buick.
In februari 1912 trouwt Berlin met Dorothy Goetz, in april danst Amerika op zijn nieuwe hit Everybody’s Doin’ It Now. In juli overlijdt Dorothy plotseling op 20-jarige leeftijd aan tyfus. Een zeer besmettelijke ziekte waaraan Irving Berlin wonderbaarlijk ontsnapt! Hij vertrekt troosteloos naar Europa. Het duurt lang voor hij weer achter zijn Buick plaats neemt en zijn songs zijn middelmatig. Hij probeert vooral grappig te zijn en schrijft over grizzly beren, konijnen en knuffels. Het is allemaal nogal krakkemikkig, maar de ommekeer is verrassend. In plaats van de vrolijke-niets-aan-de-hand-liedjes schrijft hij een ballad recht uit zijn hart When I Lost You. Een eerlijke, bijna sentimentele, uitdrukking van zijn verdriet. Door sommigen gezien als een commerciële uitbating van zijn persoonlijke verlies, maar dat lijkt onzin. Hij voelde het zo en was niet van plan de song te publiceren, dat is wat zijn partners wilden. Bovendien, een groot deel van het publiek was zich niet bewust van het verhaal achter de song. Miljoenen exemplaren worden ervan verkocht. Hij had weer iets nieuws in de Amerikaanse lichte muziek gebracht, zoals collega Cole Porter het benoemde: de Berlin Ballad.
Eindelijk … Broadway!
Watch Your Step is zijn eerste musical met het liedje Play A Simple Melody, dat een evergreen wordt vooral door de opname van Bing Crosby met zijn zoon Gary.
Berlin had zichzelf opnieuw bewezen. Hij had niet alleen een complete show geschreven, hij had ook laten zien onder druk te kunnen werken bij het in elkaar zetten van een show: songs schrappen, snel nieuwe songs schrijven, veranderingen in de cast aanbrengen, etc.
Begin jaren-20 brengt hij veranderingen aan in zijn muziekuitgeverij en benoemt zijn vriend Max Winslow tot directeur. Hij is nu financieel niet meer afhankelijk van nieuwe successen. Op 22 september 1921 wordt zijn eigen Theater, de ‘Music Box’ op Broadway geopend. Er was nergens op bezuinigd en het had zoveel klasse, dat pas vlak voor de opening wordt ontdekt dat er geen kassa’s zijn gebouwd. De pers en het publiek omschreven het als een juweel van een theater. Zijn eerste “Music Box Revue” heeft als grootste succes Say It With Music. De show wordt natuurlijk vergeleken met de Ziegfeld Follies, maar de Music Box Revue is smaakvoller en vooral muzikaler.
De altijd zeer elegant geklede Irving Berlin, gezeten achter een prachtig glimmende vleugel, had het helemaal gemaakt. Maar in zijn hart bleef hij Izzy Baline, het jongetje dat vandaag niet weet of hij morgen te eten heeft of waar hij zal slapen.
In 1924 raakt Irving verliefd op Ellin MacKay, de dochter van een steenrijke katholiek en antisemiet. Als hij van de romance hoort stuurt hij zijn dochter een half jaar naar
Europa om te studeren en ‘die Berlin, die zijn geld met iets vaags op Broadway verdient’, snel te vergeten. Ze blijven elkaar brieven en telegrammen sturen.
In een interview met The New Yorker zegt Ellin MacKay: “Wij moderne vrouwen zijn ons bewust van onze identiteit en we trouwen met degene die we zelf kiezen”.
Ze trouwen op 4 januari1926, plotsklaps en snel, zonder dat de familie het weet en om de pers te ontwijken. Vader MacKay onterft haar nog dezelfde dag. Ze verliest een fortuin van
tien miljoen dollar. De huwelijksreis gaat naar London, Parijs en Madeira. Als huwelijksgeschenk schrijft hij voor haar Always, dat zijn best verkochte song is tot White Christmas. Ze blijven 64 jaar getrouwd en krijgen drie dochters.
In 1927 schrijft hij de songs voor de Ziegfeld Follies, weer met groot succes: Blue Skies, Shaking The Blues Away en The Song Is Ended.
Toepasselijke titels, want een jaar later overlijdt Irving Jr. op Kerstochtend, drie weken na zijn geboorte, door wat we nu kennen als wiegendood. Berlin heeft last van een writers block, hij heeft geen goeie ideeën meer en wat hij schrijft legt hij weg in een lade. Door de crash op Broadway verliest hij bovendien ruim vijf miljoen dollar. Hij raakt in een depressie. De troost die hij voor het publiek schreef met de song Shaking The Blues Away, is nu ook op hemzelf van toepassing.
Hollywood
Zijn vriend en zakenpartner Max Winslow stuurt een van zijn ‘waardeloze songs’ naar Rudy Vallee, die is zo enthousiast dat hij het diezelfde avond nog zingt in zijn radioprogramma. Berlin heeft een instant hit met Say It Isn’t So. Aangemoedigd door dit succes haalt hij nog een song tevoorschijn uit zijn droogteperiode, How Deep Is The Ocean. Irving Berlin: “Ze kwamen op het goede moment en braken het ijs.”
Hij vertrekt naar Hollywood om daar na een aarzelend begin weer nieuwe grote successen te boeken. Hij laat Fred Astaire en Ginger Rogers dansen op Cheek To Cheek, Let’s Face The Music And Dance, Top Hat, White Ties And Tails.
Samuel Goldwyn van MGM verklaart: “De reden dat Irving Berlin zo goed is, is omdat hij zichzelf niet te serieus neemt. Hij doet gewoon zijn werk.”
De kranten koppen:
HITMOVIE ‘TOP HAT’ BREAKS ALL BOX OFFICE RECORDS, ALL SONGS IN HITPARADE en ‘TOP HAT’ IS THE BEST THING YET DONE IN A MOVIE MUSICAL COMEDY.
Op zijn vijftigste verjaardag (1938) weigert hij mee te werken aan een film over zijn leven. “Neem Cole Porter maar, dat is een mooie story!”, zei hij, en zo geschiedde.
Vaderlandsliefde
In de Tweede Wereldoorlog wordt Berlin gevraagd een soldatenmusical te schrijven. Hij is dan al meer dan 30 jaar de favoriete songwriter van Amerika en accepteert de grootste klus uit zijn leven, ‘This Is The Army’. Hij haalt zijn succes Oh, How I Hate To Get Up In The Morning, uit zijn eerste soldatenshow, weer te voorschijn en zingt het ook nu weer zelf in de musical en de film. Van 1942 tot 1945 gaat hij met de show op tournee door Europa. De film, met Ronald Reagan in de hoofdrol, is niet goed, maar wel een hit.
Berlin heeft daarna nog twee gigantische musicalsuccessen met Annie Get Your Gun en Call Me Madam. MGM betaalt $ 650.000 voor de filmrechten van ‘Annie’, de hoogste prijs ooit voor een musical betaalt. Meer dan voor Oklahoma!, de succesmusical van Rodgers en Hammerstein. De musical loopt vier seizoenen op Broadway en wordt onmiddellijk opgevolgd door de hit Call Me Madam. In beide musicals is de hoofdrol voor de Broadway ster Ethel Merman, de vrouw met een stem als brandweersirene.
In 1958 viert Irving Berlin zijn 70e verjaardag. Hij wimpelt alle aanvragen voor festiviteiten af. Hij zit opnieuw in een diepe depressie en ‘gaat met pensioen’. Tegen musical historicus Robert Kimball zei hij: “Het is alsof je een snoepwinkel hebt, waar niemand meer wil kopen. Alles verandert. De wereld is andere wereld geworden, de dood van Kennedy, de Vietnam oorlog, het groeiende sociale protest. En, de muziek veranderde, de Beatles bereikten publiek dat ik niet meer kon bereiken. Het werd tijd om de winkel te sluiten.”
Als familie-man voelt hij zich goed en eigenlijk zou hier ‘HAPPY END’ geschreven kunnen worden. Maar er waren nog 31 jaren te leven!
Hij schrijft toch nog een keer een musical, Mr. President, en beëindigt zijn briljante carrière met een flop.
Een halve eeuw heeft hij geregeerd over Broadway en heeft hij grote successen gevierd in Hollywood, dankzij een indrukwekkende stroom van elegante, droeve en vrolijke songs.
Hij leeft de laatste dertig jaar als een welgestelde kluizenaar. Volgens dochter Mary Ellin was Berlin die laatste jaren kribbig en twistziek. Hij werd voor de buitenwereld steeds meer een onaangename, oude man die geen contact wilde met andere mensen buiten zijn familie, op een enkele vriend na, zoals collega componist Harold Arlen. Tegen alle verzoeken over zijn werk en zijn persoon zegt hij nee. Hij bewaakt zijn oeuvre op een vaak onredelijke manier.
Hij wilde ook niet aanwezig zijn in Carnegie Hall bij het gala ter gelegenheid van zijn 100e verjaardag. Ondanks dat zijn songs werden vertolkt door sterren als Shirley MacLaine, Tony Bennett, Ray Charles en Frank Sinatra. Irving bleef thuis, samen met Ellin,. Hij hoefde ook geen speciale geluids- en beeldverbinding met Carnegie Hall te hebben.
Een jaar later, op 22 september 1989, overleed Irving Berlin op 101 jarige leeftijd.
Hij heeft zich vaak afgevraagd of zijn muziek nog gezongen zou worden in de volgende eeuw. Het bewijs wordt geleverd door de vele artiesten die zijn songs op het repertoire hebben staan, zoals onlangs nog Lady Gaga. Op Broadway worden met enige regelmaat musicals van hem opgevoerd.
